Usted está aquí

Presentacion de La ventana que me miraba en Pontedeume

JoseFS

Sempre é un auténtico pracer para min regresar a Pontedeume e poder pasear polas nosas centenarias rúas empedradas, atoparme coas persoas queridas ás que vexo menos do que me gustaría, tomar un viño cos amigos e gozar do noso rico patrimonio natural, cultural, histórico, artístico e mesmo gastronómico. Así que debo agradecerlle a María José que me dese a oportunidade de facelo unha vez máis.

Quero mostrarlles tamén a miña gratitude ao Concello de Pontedeume e a Alexandre, alma mater de canto ten que ver coa cultura na vila, que posúe sen dúbida moitas das características positivas nas que se inspirou Ramiro Fonte para construír o personaxe do erudito local, na bendita triloxía Vidas de infancia. Sempre preparan estes actos con fondo agarimo e grande eficacia, para que os que participamos neles nos sintamos como na casa.

Hoxe, sentado aquí, no salón de actos do Convento agostiño, e tomando a palabra diante de vós, aos que moito agradezo tamén a asistencia a esta presentación, lembro aquel discurso que o arcebispo Rajoy, cuxa casa eumesa tan ben coñece María José, fixo cando veu consagrar o templo parroquial por el reedificado e que puxo en oitavas o cura de Fruime, no que dicía: “¿Quién te diría, amada Patria mía, / cuando de ti salí solo estudiante, / que me habías de ver en este día / en una dignidad tan relevante? /.../ ¿Quién te diría, quando en mis niñeces / de este templo en el atrio traveseaba / y a su justo respeto algunas veces / con orgullo inocente no miraba, / que el alto Dios sobre estas pequeñeces / su reedificación premeditaba?”.

Cando eu baixaba de neno cos meus irmáns desde a vella casa de San Agustín 43, acompañados polos nosos pais, a nosa avoa Jesusa Barral, a nosa tía María Edreira ou a miña querida veciña do baixo Concha a Paragüeira, para xogar ás bólas naquela praciña de terra que moitos chamaban do Coliseo, ou travesear por ela (qué fermosa palabra, travesear, inventou o cura de Fruime para dicirnos que o arcebispo Rajoy era un cativo un pouco fedello!), non podía imaxinar que aquel marabilloso edificio do Convento que nos acubillaba se reedificaría un día para ser a Casa da Cultura da vila e que eu tería a honra de dirixirme a vós no salón principal dos seus muros.

Presentamos hoxe o segundo libro de poemas de María José Allegue Otero. Quero felicitar á autora moi sinceramente porque, nestes tempos complicados que estamos a vivir, hai que ter moita valentía para emprender a difícil travesía da autoedición e desexarlle que este novo poemario teña tanto éxito coma o primeiro, cousa que non dubido de que así será.

O título do libro, La ventana que me miraba, presenta un aparente oxímoro ou paradoxo, porque o natural é que nós miremos a través da ventá e non que sexa ela a que mire cara ao noso interior. O Dicionario da Real Academia Galega define ventá, fiestra ou xanela, que son outras fermosas formas de chamala na nosa lingua, como a “abertura nunha parede que deixa pasar a luz e o aire”, e a “peza que cerra esa abertura, que adoita estar formada de vidros suxeitos por un marco de madeira ou doutro material”. Ten pois a dobre calidade de que serve para abrir e pechar. Non hai, xa que logo, ao meu ver, oxímoro nin paradoxo ningúns, porque a autora abre primeiro a súa ventá para contemplar as cousas de fóra que a emocionan e logo garda todos eses sentimentos no seu interior, na memoria, no seu almario, ben pechados, para que non marchen, aínda que en moitas ocasións a dor lle desgarre o seu corazón. Así e todo, despois dunha reflexión serea, cando se volve asomar á ventá, a través da lembranza, xa non ve o que hai fóra senón que sente cómo abrollan eses sentimentos en forma de poesía. Consonte ela mesma di, “es la pluma del espíritu, una liberación de sentimientos puros, culminados en el desarrollo del pensamiento y el amor por la belleza en su máxima expresión”.

Nos seus versos, eses sentimentos íntimos, agochados no fondo do peito, flúen, ás veces mesmo de xeito cruento, porque, como di no último poema, “Autodescripción”, “en el ensueño de la melancolía / yo era la ventana, / la ventana que me miraba”. O primeiro poema, titulado precisamente “La ventana”, desvela, ao meu ver, tres das claves para realizar ese escrutinio do que leva dentro da alma, a tenue luz, que fai que a ventá sexa “iluminada por una verde / pero triste mirada”, a súa, naturalmente; o silencio, expresado pola aliteración do ese en todo o poema e nomeadamente cando di que “difuminaba nubes / blancas y anheladas / que con sus finas alas / revoloteaban en sus cristales / reflejando en el azul cielo / múltiples luces siderales / al son de las horas lacerantes”; e, por último, o sosego e a paciencia que percibimos na reiteración de adxectivos, facendo énfase na sensación de pausa e calma, cando di “prolongado era el camino / lento, tardío, inacabable”.

Ramiro Fonte marchou de Pontedeume, con só once anos, e sentiu daquela un fondo desacougo que o levou a recoñecer logo no primeiro parágrafo de Os meus ollos, a primeira novela da triloxía Vidas de infancia, que “un nunca está preparado para ese momento en que o destino nos arrinca das mans as cousas queridas. Cando isto sucede, ninguén nos pregunta nada. Mellor así, porque tampouco poderiamos responder nada. Sangramos por dentro porque nos cortan as raíces. Soportamos a dor. Non abrimos a boca. Non existe a persoa que poida comprendernos. No tempo que denominamos futuro, como se fósemos os xeógrafos que lles puñan nome ós espazos en branco dos mapas, decídome a escribir sobre aquela perda. A dor xa non me doe. O sangue invisible daquela ferida fertiliza as miñas palabras”. Iso é precisamente, penso eu, o que a autora fai cando fala dos durísimos momentos nos que o tráxico destino lle arrincou das mans as cousas queridas, como poden ser as mortes do sei pai, ao que lle dedica o libro, ou da súa amiga Ágata. Deixa pasar os anos, como ela di, “con infinitas sensaciones / de batallas incansables, / definitivamente ganadas / con poderosas armas, / vencidas por el alma / y mi espíritu liderado, / al latido de su paso, / al pálpito de mi cuerpo”, para que a coitelada cicatrice, a dor xa non sexa tan punzante e a ferida fertilice as súas palabras.

No poema “Hoy te he vuelto a ver”, ten a sensación de que “Hoy tu cuerpo volvía a la vida”, mesmo a través dos olores que garda no fondo do seu corazón. “Todavía huelo a ti, / mi alma huele a ti, / todo huele a ti, / porque te llevo en mí, / porque te sigo amando / en nuestra rota armonía, / porque así lo decidió la vida”.

Como boa eumesa, María José busca o consolo no mar apracible da nosa ría de Ares, que a arrola agarimoso nos momentos de tristura e desesperación. Podemos velo no poema titulado “Solloza mi mente”, onde fala de “Hondos sollozos humanos / de silencios apagados, / húmedos y limitados / por las olas olvidadas / con sangrantes algas / clavadas en mi espalda /.../ Peina el mar, / con sus brazos de arena, / con su peine de piedra, / mis perdidas lágrimas, / buscando un algo, / buscando un nada, / tal vez, tan solo / una mirada, su mirada...”, ou en “El secreto”, onde conta que “En la playa solitaria / llueven anhelos de sangre, / entre sombras que aun avanzan / en la senda de la mente, / mientras el dolor se acrecienta / al placer de mi tristeza. / Me enamoré del mar”. A furia do mar, que ás veces tamén nos sorprende na, acotío, tranquila ría de Ares, só aparece no poema “Tempestad”.

É tamén o mar o lugar elixido para o encontro amoroso, non exento de erotismo, que se produce sempre de noite, só alumado, sutil e discretamente, pola cálida luz da lúa, que se vai, como talvez tamén o efémero amor, coa alba do día. Podémolo ver en varios poemas, pero quizais mellor que en ningún en “Solos”, onde di: “En el silencio místico / de la playa, / agita el mar / su rugiente griterío / y las olas brillantes / mueren acariciantes / al anochecer, en solitario, / desnudas en el pálido beso de la arena. / Juntos tú y yo, / uniendo nuestras bocas / en perfecta armonía. / ... / El intenso fluir de la pasión / que emanaba de las bocas mojadas / afloraba una saliva de bronce / al gemir de nuestras almas... / Solos tú y yo, / en la soledad del alba...” (Foto de Lola Fornos Ríos).

A pregunta “¿Dónde estarás?”, aparentemente retórica, aínda que logo será respondida, “en mí”, ao final do poema ao que lle dá título, é realizada fronte ao mar que levou ao seu namorado “¡Navegando! ¡Navegando! / Con el alma en la mano, / con la melodía del viento, / acariciando mi cuerpo / por las nubes enredadas / y sintiendo en el rostro / la canción del mar, / nuestro mar”. Tróuxome a lembranza daqueles versos das cantigas de amigo que Martín Codax escribira, dacabalo entre os séculos XIII e XIV, nun momento máxico para a poesía galega que logo habería de sufrir o inxusto esquecemento dos séculos escuros e nos que a voz dunha muller interrogaba ás ondas do mar de Vigo: “¿Ondas do mar de Vigo, / se vistes meu amigo, / e, ai Deus, se verrá cedo? // ¿Ondas do mar levado, / se vistes meu amado, / e, ai Deus, se verrá cedo?”. Nas cantigas de amigo galego portuguesas do medievo, o mar era tamén o lugar escollido para o encontro amoroso e para evocar, despois, aquelas doces ou ás veces amargas lembranzas.

Por outra banda, a felicidade da maternidade representa unha enorme raiola de sol que asoma pola ventá e enche de calor e luz a vida de María José. A súa filla Paula, á que tamén lle dedica o poemario, é para a autora “la flor nacida / de mis entrañas, / la más bella y hermosa flor de mi vida. / ¡Mi amada niña”, como di nun poema construído sen un só verbo en forma persoal, porque non o precisa.

Pontedeume está sempre presente nas paisaxes nas que se desenvolven os poemas, as praias, o río Eume e o seu esteiro, a ría de Ares, os bosques milenarios das Fragas do Eume e o Breamo, a ponte de pedra, o castelo de Andrade, os “calmosos paseos orientados hacia la estación del tren” lembrados en “Me mirabas...”, as rúas chuviosas de “Nostalgia”, o piñeiral da veciña Cabanas, a casa da infancia e tantas outras cousas.

Así e todo, teño que confesar que a min me fixo unha especial ilusión un poema que lle dedica á nosa vila, no que evoca dúas lendas eumesas que eu recollera nun traballo que obtivo o Premio de Investigación Concello de Pontedeume 2011, que foi publicado no número XIX da revista Cátedra e que logo tamén editei no meu blog Crónicas dun fillo de Pontedeume. O poema, que María José sinalou con mimo cun fermoso marcador de páxinas no exemplar que me regalou, titúlase “Tu mirada hacia el puente de piedra” e comeza así: “Castillo de Andrade, / abre tus alas... / Montando histórica guardia, / dejaste morir en tus celdas / los enamorados...”.

A lenda do Castelo da Fame, como moitos de vós sabedes, conta a historia de dous namorados, Mauro e Elvira, que foron encerrados polo alcaide da fortaleza nunha cela do castelo que os Andrade levantaran na pena Leboreira de Nogueirosa. Pero Lopes, que así se chamaba, deixounos morrer alí de fame porque Elvira non quixo ter relacións amorosas con el, cando lle fixo as beiras, e como cruel castigo porque Mauro, tratando de arrebatarlle as chaves dos grillóns e da cela na que os tiñan presos, deixou ferido de morte o fiel servente que lles levaba a comida.

O poema continúa gabando “El paisaje teñido de piedra / entre el mar y el río, / entre el abanico que abre y cierra, / simultáneamente, / las grises mareas / que tú mismo / capitaneas.../ A lo lejos se divisa / un puente de piedra, / ocultando la historia / de una mujer protegida / en sus grisáceos arcos, / conduciendo sigilosamente / todo el corazón de la villa, / mientras el oso y el jabalí / simbolizan en silencio / la enigmática simbiosis de los enamorados / que tú mismo / has dejado abandonados”. Neste caso, evoca a lenda da Ponte do Demo, que conta que a ponte eumesa fora construída polo Diaño a petición de Minla, unha suposta filla de Fernán Pérez de Andrade, para poder darlle o derradeiro bico de amor en Cabanas a Ledán, un garrido galán do que estaba namorado e que morreu afogado cando a ía visitar a Pontedeume. As cantareiras de Faltriqueira fixeron a súa versión da lenda nunha fermosa canción. Eu tamén recollín outra versión totalmente diferente ás dúas anteriores.

Cómpre, finalmente, animar a María José a que siga abrindo e pechando esa imaxinaria ventá e continúe escribindo os poemas que abrollan do máis fondo da súa alma, e desexarlle toda a sorte que merece con este proxecto que hoxe nos presenta en Pontedeume. Moitas felicidades, María José, graciñas a todos por aguantarme e que o pasedes ben o luns nos maios ―eu xa levo unha semana cantando para min o “Seresín, seresán que de noite virán”―, o día seis nos “Cantos de taberna” e o oito no San Miguel de Breamo. Pontedeume non para, como ten que ser.

 

Añadir nuevo comentario