Os modestos nacementos dos fogares eumeses. Que ben o contou Ramiro Fonte cando os comparou con aquel grandioso que había en Atocha na Coruña

Como tantas veces acontece, cando os eumeses lemos as Vidas de infancia de Ramiro Fonte, volvemos a aqueles marabillosos tempos da nosa nenez. Meus irmáns e mais eu, acompañados do noso pai, subiamos, como el, ao sacrosanto monte de Breamo para apañar un pouco de musgo que servise de base ao modesto e caseiro nacemento e por iso nos vemos reflectidos nese grupo de xente que ascende, “lentamente, os sendeiros que salvan as pronunciadas encostas e gabean entre as leiras que o inverno atristura. Van deixando atrás un bosque de eucaliptos, unha carballeira que se oculta para que a respecte o impío machado do home e algún terreo que non tivo a fortuna de recibir os raios de sol durante todo o día e confórmase coa fermosura da xeada.

A fatigosa camiñada ten o seu premio. Gozo ó ver a vila desde o alto, como a ven os paxaros ou as nubes [...]. A mellor carriza, fresca e aveludada, atópase nos avesíos do monte, entre piñeiros nos que se enguedellan sombras, teas de néboa e máis sombras [...]. Enchemos doadamente varios sacos que non pesan nada. Coa mesma ledicia coa que subimos, baixamos os carreiros e os centos de chanzos, de regreso á vila. As torres da igrexa son moi pouquiña cousa contempladas desde arriba” (Ramiro Fonte: Os meus ollos, Vigo, 2003, p. 91-93).

Tamén, como na casa de Ramiro Fonte, na miña toda a familia colocaba con entusiasmo o nacemento, revestido coas faldras da bandeira de España, no curruncho máis relevante do humilde fogar. “A tarde en que faciamos o nacemento era unha festa. Ocupábame del con moita fe e cunha atención que para si quixera un artista de verdade cando ordena a súa obra. Liberaba as figuriñas de barro das caixas, buscándoas entre as labras. Procedía co mesmo coidado co que agora pretendo sacar as palabras da memoria, sen escachalas. Se non fose unha blasfemia, pensaría que eu era un pequeno Deus asistindo á xénese do mundo [...]. Como o noso comedor non tiña moitos mobles, acollía gustoso o altariño de musgo, o ceo de estrelas e a bandeira española que servía como frontal. Sempre lle chamabamos así á patriótica insignia [...]. Alleas ás íntimas traxedias da nosa vila, as casiñas de cortiza do meu nacemento conformaban unha aldea feliz. Nin sequera o castelo do sanguinario Herodes conseguía ameazar, desde o seu outeiriño, a pacífica convivencia da paisanaxe. Nas marxes do río de papel de prata, xunto á ponte, situábanse as lavandeiras. Os pastores coidaban os seus rabaños de ovellas. As leiteiras transitaban polos carreiros de serraduras. Abofé que aquel mundo estaba ben feito” (Idem, p. 90-94) (Fotos de Chus Fonte Crespo).

Como el, eu, e anos despois os meus fillos, caemos na tentación de sermos creadores de historias con personaxes representados polas figuriñas do nacemento que se movían por un escenario que nos parecía moi real e que foi talvez o xermolo e a inspiración de Ramiro Fonte para facer a bendita triloxía das Vidas de infancia. “Disque os grandes novelistas se comportan cos seus personaxes coma se fosen deuses. Unha vez creados, os personaxes cobran propia vida e botan a andar polos camiños. No futuro, se cadra a min me sería concedido o don de poder mover, no territorio do tempo, os personaxes do Pontedeume da miña infancia. Sei, sen embargo, que non podo obrigalos a facer cousas que eles non fixeron en vida. Pero acaso sería quen de situalos nun escenario temporal coa mesma tenrura que o neno empregaba para situar as figuras do nacemento” (Idem, p. 94) (Fotos de Chus Fonte Crespo).

O gran nacemento da igrexa parroquial era unha marabilla. “Comparado co da igrexa, o noso sempre foi un país insignificante [...]. As súas figuras parecían proceder de obradoiros de sabios imaxineiros. Os camiños de serraduras cobregueaban por unha impresionante rexión de entupida carriza. O castelo de Herodes albiscaba, desde un alto, a paisaxe invernal, de xeito semellante a como o castelo de Andrade albisca os tellados da nosa vila, perennemente vernizados de xeada no que dura o inverno. Baixo os arcos da ponte discorría, engurrada, a infeliz prata do río. Pero era tan fermosa coma as augas do Eume que, coa marea baixa, baten nos tallamares da nosa ponte” (Idem, p. 89 e 90).

Así e todo, nin o da nosa igrexa parroquial podía competir co que tiñan en Atocha na Coruña. “Era tan grande que ocupaba un baixo enteiro, onde permanecía sen desmontar, ano tras ano. Tratábase do mellor de toda a provincia, aínda que axiña comezou a facerlle a competencia aquel nacemento ferrolán no que seica se movían as figuras. Asegurábao a señorita Lolita, e confirmábao unha das discípulas da Grande Obra, tan boa cumpridora dos Primeiros Venres como calquera outra. A miña irmá maior fora alá de excursión e testemuñara, ó seu xeito, que o nacemento era a xoia da coroa daquela orde tan peculiar” (Idem, p. 88).

Habíao de comprobar tamén o neno Ramiro Fonte cando foi coa súa nai á Coruña o día do velorio de don Baltasar. “Un parvuliño secundario coma min tivo a fortuna de contemplalo el só, toda unha regalía. Sucedeu o mesmo día en que se me presentou, pálido de santidade, o vivo cadáver de don Baltasar, cando xa a súa alma subira ó ceo. Intentando arredarme da escena mortuoria, levárame a velo a miña primeira mestra [...]. Cando a señorita María del Carmen prendeu a luz, tiven a impresión de asistir á creación do mundo. Un extraordinario país, habitado por centos de personaxes, despertou de súpeto perante a miña ollada atónita. Para min era incomprensible que non estivesen vivos, sabendo que desempeñaban os máis diversos labores que un pode imaxinar. Fiquei tan abraiado que apenas conseguín ler a cantidade de historias principais e secundarias que alí se desenvolvían.

A señorita María del Carmen abriu unha billa, e a auga manou na canle seca do río. Repentinamente, reviviu un deses regueiros sen nome, rebuldeiro e descorazoador. Algo así como un afluente menor do río de Esteiro, pola banda do Barro. Cando ela me preguntou se me gustaba o que estaba vendo, non fun quen de articular unha palabra. A emoción impediume recitarlle a lección de xeografía e historia, acabada de aprender. Dispúxenme a repasar os horizontes e, ó cabo, conquistei un auténtico deserto, con oasis e palmeiras. E alí pousei os ollos. Como se a mirada dun neno crédulo durase ata agora.

Seguín ficando á marxe das fazañas bélicas que emprendían no recreo os parvuliños escolleitos pola ecuánime señorita Lolita. Pero vira o nacemento e, por se fora pouco, asistira en primeira fila á levitación de don Baltasar. Aínda que ficara ollando para os animosos guerreiros, sen saber qué facer co vaso de leite que apertaba nas miñas mans, podía sentirme orgulloso” (Idem, p. 88 e 89).