As Loanzas sentidas e outros poemas do profesor Abella presentadas en Pontedeume

As miñas primeiras palabras teñen que ser, e así o son, para agradecerlles ao noso alcalde Bernardo Fernández, á concelleira de Cultura Yolanda Vázquez e ao noso querido bibliotecario e alma mater da cultura local Alexandre Caínzos as facilidades que nos deron para organizar este acto e o seu interese e afecto.

Pouco tempo despois da presentación en Santiago de Compostela da Señardade de Alejandra Bellón, á que asistimos o profesor Fernández Abella e mais eu, nunha noite na que a lúa chea brillaba pimpante na Quintana de Mortos, como naquel delicioso poema en galego de Federico García Lorca, e na que pensamos en presentar en Pontedeume estas Loanzas sentidas e outros poemas, fixemos as chamadas pertinentes para ver se era viable e non puidemos atopar mellor disposición por parte de todos eles.

Graciñas tamén aos representantes dos partidos políticos eumeses que nos acompañades pola vosa asistencia e alento, nun tempo electoral de tanto traballo e actos públicos, e a todos os presentes pola vosa xenerosidade e dedicación.

Sempre é un pracer vir a este convento agostiño, hoxe convertido en Casa da Cultura, e fundado en 1538 polo conde de Vilalba, don Fernando de Andrade, o único dos señores de Pontedeume que dispuxo ser enterrado na igrexa parroquial da vila. Foi a súa neta, a tamén eumesa Isabel de Castro e Andrade, a que, nos séculos escuros da literatura galega, pouco antes de morrer en 1582, escribira na nosa lingua un soneto que logo sería publicado en 1589 na terceira parte de La Araucana de don Alonso de Ercilla y Zúñiga.

Un brillante vagalume no medio de tanta tebra que dicía:

Araucana naçao mais venturosa

mais que quantas og'ha de gloria dina

pois na prosperidade e na ruina

senpre envejada astais, nunca enuejosa.

Se enrestra, o illustre Afonso, a temerosa

langa, se aranca á espada q fulmina

creyo que julgareis que determina

s’o conquistar a terra bellicosa.

Faraa, mas nao temais esta mao forte

que se vos tira á liberdade é a vida,

ella vos pagará be largamente.

Qu'atroco dúa breue e honrrada morte,

co seu diuino estillo, esclarecida

deixará vossa fama eternamente.

No curso 1974-1975, fora inaugurado o colexio, daquela chamado nacional, Couceiro Freijomil, ao que eu tiven, con só dez anos, a sorte de acudir como estudante de quinto, deixando así a vella escola do Pescador, e que acollía nun mesmo centro aos parvuliños e aos alumnos dos oito cursos do que entón era denominado EXB, que estaban espallados por todas as parroquias de Pontedeume en diversos edificios.

Un dos novos profesores, que chegou creo que un par de anos despois de ser inaugurado, o poeta Xoán Xosé Fernández Abella, presentou no colexio en 1976 o seu primeiro libro titulado Poemas galegos. Inquietudes, hallazgos y otros poemas, catorce deles escritos na nosa lingua nai, que daquela estaba case por completo ausente do recentemente estreado centro educativo. O noso mestre dicía no poemario e na clase cousas tan inauditas para nós nas aulas como que “a min a lingua galega / naide ma pode tirar. / Aínda que mudo ficase, / falaríaa co pensar”.

El foi o que lle puxo letra en galego ao himno do colexio, na que nos transmitía a fermosa lección de que tiñamos que ser compañeiros sempre e camiñar por vieiros de nobreza e bondade; tamén nos animaba a escoitar as verbas santas do amor e da xustiza, e a levar nos nosos corazóns a arela de que o amor fose o latexar da nosa vida. Antonio Freijomil tamén nos transmitía estes valores, ben que coa súa prosa retranqueira.

A música fora cousa doutra magnífica profesora, tamén mestra miña, María Lamas Vázquez, unha eumesa de toda a vida que, ademais de impartir as súas clases, se encargaba de dirixir o coro do colexio, que cantou o himno en público por primeira vez en 1977. Hai un par de anos, tivo a xentileza de mandarme a partitura que para min é unha verdadeira xoia.

Hoxe, lembrando o discurso do arcebispo Raxoi cando veu consagrar a igrexa parroquial que el mandara reedificar, e posto en oitavas polo cura de Fruime, penso nesta pregunta que o prelado lle facía á súa vila: “¿Quién te diría, amada patria mía, / cuando de ti salí solo estudiante, / que me habías de ver en este día, / en una dignidad tan relevante?”, cando me vexo presentando este libro Loanzas sentidas e outros poemas, daquel mestre, don Xoán Xosé Fernández Abella, que tanto admiraba xa aos meus trece anos.

Foi don Pepe Gómez, na escola do Pescador e logo máis tarde no Couceiro, o primeiro mestre que inculcou en min o amor pola lingua e guiou as miñas primeiras redaccións. Logo virían Fernández Abella, que nos mostraba a beleza da Lingua e Literatura galegas, e dona Pilar Martínez, que trataba de corrixir, con pouco éxito, a miña malísima letra, e os meus primeiros balbucidos en Francés. Eu penso que alí naceu a miña vocación pola Filoloxía, que non é outra cousa que o amor pola palabra.

Despois, no instituto, Eduardo Álvarez, que nos aprendía en galego a Literatura Española, e Elvira Sanz, coas súas clases de Lingua Española, fixeron que decidise estudar esta carreira, onde tamén atopei grandes mestres como Iglesias Feijoo, Darío Villanueva ou o inesquecible Constantino García, que, malia nacer en Asturias, foi secretario da Real Academia Galega e o primeiro profesor que pronunciou na nosa lingua, no curso 1977-1978, a lección inaugural na catro veces centenaria Universidade de Santiago de Compostela. 

O que fora director da Real Academia Galega, Xesús Alonso Montero, di no limiar destas Loanzas sentidas e outros poemas, que fai de Pórtico da Gloria deste libro: “Escribo este limiar o once de setembro ―ben se ve, se me permitides a broma, que o ilustre profesor non é de Pontedeume, porque resultaría moi difícil para un eumés escribir algo o día do Río e despois doutras catro xornadas de celebración das Festas das Peras―, data na que o noso Xoán Xosé Fernández Abella cumpría oitenta e catro anos. É hoxe, de non errarmos, o vicedecano da poesía galega, pois o decano é esa voz prodixiosa e excelsa que se chama Víctor Campio Pereira, que acaba de cumprir oitenta e nove”. Despois do triste pasamento, o vinte e catro de xullo de 2018, de Víctor Campio Pereira, a quen o meu mestre lle dedica dous sonetos e unha décima neste libro, Abella ocupa por dereito ese ilustre e simbólico cargo de decano dos poetas galegos. E que Deus lle dea longa vida para seguir escribindo acotío e facernos así gozar a nós dos seus poemas. Xa vedes que está coma un buxo.

As primeiras loanzas deste poemario, entre elas trinta e seis con forma de soneto, trinta e tres deles en hendecasílabos e tres en alexandrinos e mesmo tamén un que remata cun estrambote, son para escritores, escultores, pintores, debuxantes, cantores, músicos, loitadores, pedagogos e amigos, que destacaron na súa profesión e asemade no seu compromiso cos humildes, os asoballados, os parias da terra, e con Galicia, o seu ser, a súa idiosincrasia, a historia, a cultura e nomeadamente a nosa lingua, como Avelino Pousa Antelo, Baldomero Cores Trasmonte, Valentín Paz-Andrade, Manuel Espiña Gamallo, Concepción Arenal, Siro, Miro Casabella, Xosé Chao Rego, o grupo A Quenlla, Ricardo Carballo Calero, Isaac Díaz Pardo, Xesús Ferro Couselo, Víctor Campio Pereira, Manoele de Felisa, Xaquín Marín, Xosé Neira Vilas, Manuel Leiras Pulpeiro ou Salvador García-Bodaño, entre outros.

Uns bos exemplos do que digo poden ser o seu soneto hendecasílabo en homenaxe a Concepción Arenal, no que di:

Muller sublime, xusta e heroína,

fervente corazón de muller santa,

túa bondade esencial foi tanta e tanta,

que, aínda sendo mortal, fuches divina.

E, ó lembrar a túa obra peregrina,

é inmensa a súa emoción con que te canta

a miña lira, que pra ti levanta

un amor inflamado que a domina.

Cristiá impar. Santa visitadora

dos presos, grande ardente defensora

dos pobres, e da paz, e da xustiza.

Renda tributo eterno á túa memoria,

axeonllada de emoción a Historia,

filla inmortal da nosa nai Galiza.

Ou aqueles versos dedicados a Rosalía de Castro nos que afirma que:

O día que o galego

sexa a lingua empregada

en tódolos ensinos,

e na Arte, e na Ciencia,

e na Literatura.

E tamén na Política,

e na Prensa, e na Radio,

e na Televisión,

e na Tecnoloxía,

e en todos, todos, todos

os eidos, sen excluír ningún...

Entón, e só entón,

terás ti, e teremos,

a Patria desexada,

universal e nosa, Rosalía.

O segundo capítulo das loanzas vai de mártires e heroes e con elas homenaxea ao torturado no franquismo Luis Ferreiro, ao guerrilleiro Xosé Luis Castro Veiga, a Xohán Xesús González, Manuel Ponte Pedreira, Manuel Rodríguez, Manuel Díaz Pan e todos os que deron a vida na defensa da legalidade republicana e da xustiza, e tamén a Nelson Mandela. Os catro sonetos, desta volta todos hendecasílabos, volven ser clara maioría entre estes seis poemas.

Os cinco deportistas loados no terceiro apartado son Iker Casillas, cun soneto hendecasílabo, Messi, cun soneto alexandrino moi laudatorio no que así e todo non se omiten os seus problemas con Facenda, Xavi, con dúas décimas, e Pau Gasol e o ferrolán Xavier Gómez Noia con cadansúas décimas.

No apetitoso e algo larpeiro capítulo cuarto, chamado “Dun restaurante, dunhas adegas e dun cocido”, presenta catro poemas que gaban a nosa gastronomía, con tres décimas e un poemiña dialogado.

Por último, no apartado quinto, volve elevar o ton do seu discurso con temas de fondo carácter social como a chamada á mocidade en 1955, co gallo da morte de Ortega y Gasset, á rebelión contra a ditadura, a defensa da lingua e a literatura galegas, as denuncias do xenocidio de Gaza e os palestinos, e da violencia machista contra a muller, o tratamento da discapacidade no ensino, a defensa das árbores autóctonas, o seu firme compromiso cun cristianismo baseado no amor e no verdadeiro perdón, do que o soneto dedicado ao teólogo Andrés Torres Queiruga “Se Deus non fose amor, non fose nada” é un marabilloso exemplo.

Un poema dedicado á cidade de Santiago de Compostela, que el e mais eu temos tan pretiño das nosas casas, e outro ao Pico Sacro, que protexe e vixía a nosa urbanización dos Tilos, completan este capítulo e coa súa cita poño tamén eu o punto e final á miña intervención, non sen antes lembrar, a xeito de posdata, aquela décima que Fernández Abella cantou en Pontedeume, no Recital Poético Homenaxe a Ramiro Fonte, o nove de setembro de 2017, na que reclamaba un Día das Letras Galegas para o noso bardo. Desde aquí, e no primeiro acto en Pontedeume que serve este ano para conmemoralas, quero unirme ao seu desexo e pedirlle á Corporación Municipal que tamén o faga de maneira oficial, unha vez que se cumpriron xa os dez anos do seu pasamento que a Real Academia Galega esixe para concedelo.