Lembranza dunha festa de san Cosme da familia de Ramiro Fonte

Contan os relatos haxiográficos que os médicos Cosme e Damián, irmáns, santos e xenerosos, realizaron, de xeito altuísta, o primeiro transplante dunha perna da historia, polo que son considerados patróns dos cirurxiáns e representados co tarro dos ungüentos que utilizaban para as curacións e a palma do martirio que lembra que foran degolados pola profesión da súa fe. No día de san Cosme hai festa en Nogueirosa, á que tantas veces fun na miña mocidade, para celebrar o seu patrón. Así o recordaba Ramiro Fonte, en redondillas, case a xeito de cantar de cego:

Hoxe dáme por pensar

nas miñas tías labregas,

nos días longos de sega,

na capela do lugar.

Lembro tamén os muíños

comidos polas silveiras,

case un ferrado de leira,

unha pontella, un camiño.

Neste momento cavilo

nunha noite de verán

inzada toda de grilos,

nunha campá no serán.

[Foto de Carmen Rodríguez Pena]

E os choros da miña irmá

(ollos negros, sete anos)

ó arrincarlle das súas mans

o neniño, agora estraño.

Eu, de paso, corroboro

unha lembranza esencial:

os varóns soben ó coro

na misa dominical.

E na festa do patrón

achégome a esa verbena

que me encolle o corazón,

e case morro de pena.

Seica toca aquela orquestra

que no pasodobre é destra,

e, fiel á memoria miña,

escoito a Lamas-La Piña".

Ramiro Fonte: "Infancias", en Reversos (Días adiados), Xerais, Vigo, 2008, p. 92 e 93.

Case no comezo de Os meus ollos, a primeira novela da bendita triloxía Vidas de infancia, o narrador evocaba, cos ollos do neno que daquela era Ramiro, unha festa de San Cosme na súa casa de Esteiro.

“O día de Tódolos Santos é unha festa triste na casa de Esteiro. Chove fóra. O río baixa cheo. Convídannos a castañas cocidas, con sabor a fiúncho, que as vellas chaman zonchos. En certas ocasións, agasállannos con colares de castañas. Revive unha lembranza do día do patrón, que alí é San Cosme. Polo San Cosme a familia do meu pai esquécese do loito perpetuo e celebran un deses longos xantares.

—¿E quen é este?

O meu pai, antes de darme unha contestación, dirixe a ollada ó retrato onde chantei os ollos. Como está vestido de traxe, eu imaxino que debe ser un morto, porque tódolos mortos visten así.

—O meu tío Felipe.

—¿De que morreu?

—Morreu afogado.

Comezo a saber a historia deste morto. Traballaba nas lanchas da area, nunha desas gabarras que nin sequera necesitaban atravesar a ponte de pedra. Calquera xuraría que é imposible que naufrague un barco nesta zona, pero foi así. Morreran varios homes, entre eles, o do retrato.

Como os da aldea cren en fantasías, co tempo escoitaría dos labios do meu pai o vaticinio que fixo dese naufraxio un veciño deles que seica vía cousas. Antes de chegar a tráxica noticia, describiu con pelos e sinais a comitiva mortuoria e acertou o nome dos náufragos (Gravado de Víctor G. Garabana: Gravados, debuxos e pinturas, Pontedeume, 1999).

Aquela lancha que foi a pique buscou o seu cemiterio nun dos recantos da ría. É posible que aínda xaza alí, soterrada na area, e que a súa quilla e as súas cadernas compoñan o fermoso esqueleto das lanchas mortas. Quizais as xeracións futuras decidan desenterralas, como nós rescatamos do mar os barcos do romano e do viquingo, que remontaron o brazo de mar para chegaren ás portas do bosque milenario dos teixos.

Escoito as campás da igrexa de Nogueirosa. Xa sei que soan dun xeito distinto e que non son poderosas coma as campás da parroquial de Santiago de Pontedeume. Descubro o nome doutros lugares: Ombre, Cabría, O Castelo, aldeas de Pontedeume, case inexistentes para os parvuliños de Atocha”.

Ramiro Fonte: Os meus ollos, Vigo, 2003, p. 30 e 31.