Usted está aquí

Pregon da Semana Santa de Pontedeume de 2016

JoseFS

O meu primeiro saúdo ten que ir para o noso párroco, don José Ramón, ao que felicito polos seus sesenta anos como sacerdote, boa parte deles ao cargo da parroquia de Pontedeume.

Vaia, así mesmo, o meu agradecemento para Charamela, por me facer a honra de ser pregoeiro da Semana Santa da miña vila e traer ás nosas procesións “la música serena por vuestra sabia mano gobernada”, que diría frei Luís de León (Foto de Ángel Cendón).

Graciñas tamén a todos os que traballan arreo na preparación da Semana Santa eumesa, da man do párroco e da entusiasta Confraría das Dores, fundada en xullo de 1765. Este ano levará xa 250 organizando as procesións, cumprindo brillantemente a encomenda do punto 16 da súa constitución de marzo de 1766 (Foto de María José López Cernadas).

Eles e a vila enteira, que vive a súa Semana Santa con devezo, coa participación activa da corporación municipal que a representa, dos fieis no culto, dos que van nas procesións e os que as contemplan desde fóra, e de todos os eumeses e visitantes, fan posible que cada ano sexa mellor (Foto de Ángel Cendón).

Pontedeume celebra a Semana Santa, como o fai tamén con outras festas profanas ou relixiosas ao longo do ano, con profunda paixón e un case sacrosanto respecto pola tradición; e cando se xuntan estes dous sentimentos, non pode faltar a música como inescusable compañeira de viaxe.

Ben di Ramiro Fonte en Os meus ollos que “Pontedeume é, por definición, unha vila musical [...]. Aquelas cancións [das festas familiares] son seguramente os mananciais en que naceu o río da miña poesía. Por iso sigo amando o lirismo que se esconde nos versos populares, do mesmo xeito que sigo séndolle fiel á auga transparente que botan os doce canos das fontes da miña vila”.

Así e todo, hai dúas pezas musicais que nos chegan especialmente ao corazón dos eumeses, o Ñoñoroñó dos Mómaros, nas Festas das Peras, e O Paso, na madrugada do Venres Santo (Foto de Aurora Lapique).

Despois do Antroido, que remata o Mércores de Cinza co Xa morreu, veñen as semanas da rigorosa Coresma. Como conta retranqueiro Ramiro Fonte en Os meus ollos, “o venres, na casa, a relixiosa abstinencia. O noso veciño Agustín, o carniceiro, podía pasar ese día sen afiar os coitelos”.

O Venres de Dores remata o setenario cunha misa na que, nos últimos anos, as voces de tres eumeses, sor María José Veiga, Amada e Rafael Delgado, acompañados por un pobo que sempre se gabou, e con razón, de cantar ben, nos emocionan coa Salve. Como colofón, sae en procesión arredor do adro parroquial a fermosa imaxe da Virxe das Dores, talvez a máis amada polos eumeses, mercada pola Confraría na cidade de México, en 1770, por mil cincocentos reais. O seu finísimo rostro reflicte a tristura e tenrura dunha nai que ve sufrir ao seu fillo. As mans abertas e estendidas á altura do peito e os delicados dedos mostran a aceptación da vontade de Deus. Cobre a cabeza cunha áurea coroa sobre un manto granate con incrustacións douradas e, debaixo del, leva unha túnica da mesma feitura. Tapa o seu peito cun branco lenzo de fino encaixe sobre o que vai cravada, á altura do corazón, a daga da súa terrible dor, co fío prateado e o puño áureo (Foto de Aurora Lapique).

A véspera do Domingo de Ramos, os meus irmáns e mais eu, como moitos eumeses, acudiamos de nenos, acompañados dos nosos pais, a Breamo ou ás milenarias fragas do Eume, na procura duns bos ramallos de loureiro galego, un chisco máis grandes cada ano, no canto das pólas de oliveira portadas en Xerusalén, para levar a bendicir e que logo as súas follas, xa bieitas, fixesen máis saborosos e santos os xantares do ano. Daquela, só había a bendición dos ramos no adro parroquial e a misa, e logo, cos zapatos e a roupa de estreo, a pelexa de rigor, a ramallazo limpo, que adoitaba rematar con algunha fendecha (Foto de Tito Ríos).

Así e todo, a finais dos anos setenta, o párroco e a Confraría tiveron unha feliz idea. Trasladaron a bendición ao adro das Virtudes, a carón da casa onde eu vivía, e desde alí organizaron unha procesión polas rúas da vila ata a igrexa parroquial. Convertían así as Virtudes naquel lugar preto de Betania, ao pé do Monte das Oliveiras, do que falaban as Escrituras, e as rúas da vila, cheas de nenos con loureiros e palmas, en Xerusalén.

Así e todo, a imaxe do Neno Xesús que se utilizou nos primeiros anos non tiña sentido iconográfico ningún, polo que pronto se mercou un fermoso paso máis axeitado para a procesión, o de Cristo montado nunha burriña, bendicindo o pobo coa man dereita e coa palma do seu martirio, na esquerda.

Mentres as campás das Virtudes anuncian con forza o xúbilo da xente, a procesión baixa polas escaleiras do adro, continúa pola avenida de Raxoi, a travesa e a rúa Real, a Inmaculada, a praza do Conde, a Cátedra e a rúa da Pescadería, desde a que sobe as escaleiras do adro parroquial, onde se escoita de novo o rebuldeiro repenicar das campás. Antes da misa, o párroco volve bendicir os ramos co hisopo. Desde 1990, Charamela acompaña e fai máis solemne e fermosa a procesión (Foto de Ángel Cendón).

Ata finais dos anos setenta, saía na tarde de Ramos, arredor do adro parroquial, a barroca imaxe de Cristo atado á columna, chamada tamén do Ecce Homo, que quere dicir “Eis o home”. Esta talla mostra un gran patetismo no rostro aflixido de Cristo, que así e todo se presenta sereno e resignado. Cobre o seu corpo espido cun pano de pureza e leva as mans, de finos e delicados dedos, atadas á columna. No lombo ten gravadas as chagas que os soldados lle inflixiran cos seus vergallos (Foto de Aurora Lapique).

Luns, martes e mércores, como conta o noso bardo en Os meus ollos, “son xornadas de tregua. Incluso o parvuliño máis cauto dá en calexeiro. Máis dun, atraído polo descoñecido, abandona a protección do Coliseo [...]. A banda do mestre Leira [hoxe  é Charamela] ensaia toda a tarde. Desde as fiestras do Convento escapa, moi fragmentaria e case irrecoñecible para non romper o misterio, a melodía do Paso”.

O Xoves Santo, as carracas da igrexa parroquial anuncian pola tarde a celebración da misa da institución da Eucaristía e a translación do Santísimo baixo palio ao Monumento para a adoración dos fieis ese día e o seguinte. Desde o último cuarto do século XIX ata o Concilio Vaticano II, era instalada no presbiterio unha grandiosa construción neogótica, con escaleira en tridente, onde ardían as candeas que os eumeses levaban para alumear a Xesús Sacramentado. Hoxe, o Monumento é disposto, con moita máis modestia, no retablo da Virxe das Dores, cuxas imaxes abandonan, para saír nas procesións, o lugar que acotío ocupan.

Talvez aquela xigantesca estrutura lles inspirase aos eumeses o nome que lles deron ás Escaleiras do Monumento, que culminan o primeiro e máis dificultoso treito do camiño dos romeiros a San Miguel de Breamo e son unha boa ocasión para botar o primeiro grolo de viño da mañá os dous días da festa.

Xa de noite, hai un Viacrucis no que saen en procesión as tallas de san Xoán, o Ecce Homo, o Cristo de Ánimas e a Virxe das Dores. Baixan do adro pola rúa da Igrexa ata a praciña das Angustias e descenden pola rúa Real ata a ribeira. Alí se arrebola ás salgadas augas unha coroa de flores en lembranza da xente do mar que nos deixou. As imaxes regresan ao templo parroquial pola praza do Conde, a Biblioteca Municipal e a rúa da Pescadería.

É certo que pode ser difícil de entender que apareza Cristo encravado na cruz a noite do Xoves Santo, cando o veremos logo na procesión do Encontro na madrugada coa cruz ás costas. Así e todo, a presenza da magnífica talla barroca do Cristo de Ánimas, realizada, probablemente, polo prestixioso mestre Xosé Ferreiro, un dos máis brillantes escultores da Galicia do século XVIII, está xustificada porque, nas estacións undécima e duodécima do Viacrucis, se invoca a escena aquí representada. Charamela engade, coma sempre, a nota musical que nos chega ao corazón.

A madrugada do Venres Santo comeza ben cedo en Pontedeume. Os músicos eumeses, contra as catro e media da mañá, inician o seu desfile polas rúas da vila interpretando O Paso, que é moito máis que unha marcha procesional e de réquiem para o Santo Encontro. Nunca lles falta a compaña dun bo número de entusiastas paisanos que aman esta fermosa e entrañable tradición.

Ramiro Fonte, en Os meus ollos, foi o que mellor expresou este sentimento: “Sen ser de todo desleal ó sete de setembro, eu afirmaría que a madrugada do Venres Santo sinala o principal acontecemento do calendario eumés. Sempre que esta noite, errabunda entre as lúas de marzo e as de abril, retorne ós anos da miña vida, pensarei para min: Agora estará soando o Paso en Pontedeume […]. A melancólica marsellesa dos meus paisanos, o verdadeiro himno da nación dos eumeses [...]. O mellor de nós mesmos, que diría o outro […].

―¿Qué somos nós? [...].

―Un pobo.

―¿E que é un pobo?

―Un conxunto de xente que nace e morre nun mesmo lugar… E cantan o Paso”.

Cando eu era un neno, durmía coa ansia de que o meu pai me espertaría ben cedo para ir ao Encontro e nalgunha ocasión sentín soar O Paso a non sei que hora da madrugada no adro das Virtudes, interpretado polos músicos da vila dirixidos polo Patolo. Agora, ás sete e media da mañá, acordo todos os anos sen preguiza e paréceme escoitar a voz do meu pai dicíndolle a aquel neniño que eu fora: ―¿Queres ir ao Encontro? Pois veña, vístete, que marchamos.

Despois do percorrido polas rúas eumesas, os músicos acoden á igrexa parroquial para acompañar desde alí as catro imaxes que desfilan na procesión cara á praza Real. Así e todo, a cousa será ben diferente este ano, porque, a principios de xaneiro, Eduardo, o noso neno, nos deixou ferido o corazón co seu derradeiro e arrepiante disparo, ¡pa! Cando O Paso resoe nas varias veces centenarias pedras da vila no Venres Santo, escoitaremos, no fondo da nosa alma eumesa, cantaruxar baixiño e sen desafinar, desde onde queira que Edu estea, as notas do himno da nosa pequena patria, cun clarinete ou unha frauta, porque el nunca deixará de acudir fiel e puntual a esa cita.

Entre o enxordecedor ruxido das carracas, que chaman aos eumeses á procesión do Santo Encontro, encabezan a marcha, despois da cruz e os ciriais, as modestas, malia que moi queridas, imaxes de san Xoán e a Verónica (Foto de Tito Ríos).

A talla de san Xoán leva unha sinxela túnica verde e cobre o seu ombreiro dereito cunha capa vermella, que suxeita coa man esquerda. O seu rostro, de longa melena castaña e barba cortiña, mostra unha profunda tristura e, asemade, gran seguridade, decisión e valentía. O brazo dereito erguido, sinala, co índice estendido, o camiño a seguir. Os meus fillos, coma moitos eumeses, mesmo antes de aprender a falar, xa sabían imitar aquela postura de san Xoán.

A Verónica, co impoluto pano branco, dobrado e prendido por un alfinete, nas súas finísimas e delicadas mans, vai detrás de san Xoán. Cóbrese cunha touca branca, que deixa ao descuberto o seu aflixido e fermoso rostro, e viste unha túnica entre azul e violeta.

San Xoán e a Verónica baixan as escaleiras do adro, continúan pola rúa da Pescadería e deixan a procesión pola do Cantón; o primeiro diríxese á rúa Real e a segunda, á de Santiago, en espera de seren chamados para a representación da praza Real. A continuación desfila o fermosísimo paso do Nazareno, realizado pola man xenial do mestre Gambino, en 1771, por mil douscentos reais. Preside o conxunto procesional a imaxe do Nazareno coa cruz ás costas, ataviado cunha suntuosa túnica negra, con ricos adornos dourados, que lle cobre os pés. O rostro barbado de Xesús mostra dor, fatiga, sufrimento, pero tamén serenidade. A súa longa melena vai cinguida pola coroa de espiño, que di ben ás claras que o seu reino non é deste mundo. Cristo colle coas dúas mans e a pouca forza que lle vai quedando a pesada cruz na que será sacrificado.

Conta coa axuda de Simón de Cirene, que agarra, detrás del, a parte de abaixo do madeiro e leva a perna esquerda lixeiramente adiantada, por soportar mellor a carga; viste unha túnica escura e un turbante. O seu rostro, con barba recortada, móstrase sereno, indiferente ante o drama que está a contemplar.

Á dereita de Cristo aparece un soldado romano, con barba ben coidada e cuberto cun casco prateado, que viste unha túnica escura e unha gran capa granate ricamente adornada con douradas incrustacións. É o representante da oligarquía, que si é deste mundo, e do Senado e o pobo Romano, como anuncian as iniciais SPQR gravadas no emblema que colga da súa trompeta. Suxeita o instrumento coa man dereita e faino soar con forza, polo que ten as fazulas lixeiramente inchadas, para comunicarlle á xente que o reo que alí vai será sacrificado no monte Calvario.

Á esquerda do Nazareno, dispuxo Gambino a imaxe do coñecido na vila como o Xudeu da Moca, que golpea con enerxía o laiado corpo de Xesús, ao que leva preso coa man esquerda por un cordón rematado en dúas borlas douradas. Viste unha túnica escura e un turbante; o seu rostro barbado non mostra piedade ningunha polo home ao que está a brear coa moca que empuña coa dereita.

Detrás deste conxunto procesional de Gambino aparecen os músicos interpretando O Paso. Todo o mundo quere marchar ao seu carón. Alí van Pablo Delgado co seu fillo Pedriño, un neno prodixio da percusión, e outros compañeiros que fan soar os tambores cun ritmo pausado, solemne, fúnebre. Os que tocan os instrumentos de corda e vento inician a emblemática composición musical que, coma sempre, nos asolaga de emoción. Entre eles están Rafael, Gervi e Jose, tres xeracións da familia Delgado; a miña prima Elisa Sardiña; Miguel e Sara Martiño; Agustín e Fini Vilariño; Paz Leira, Javier o do Practicante, Manolo Vázquez e familia, o alcalde e moitos outros.

O paso do Nazareno, seguindo o melódico compás da música, baixa polas escaleiras do adro ata a rúa da Pescadería e dobra a esquina na da Inmaculada, á que os eumeses máis retranqueiros chaman a rúa dos Porcos. Desde alí vai cara á rúa Real e espera a súa intervención ao pé do palacio de Raxoi (Foto de José Ríos).

 A continuación, desfila a imaxe da Virxe das Dores, que leva a fastosa coroa sobre un longo manto negro con incrustacións douradas e, debaixo del, unha túnica de idénticos adobíos. Fai o mesmo percorrido que o Nazareno, arrolados polo Paso, ata que chega á rúa de Santiago, onde abandona ao Fillo e aos músicos, e espera a súa quenda na representación do Encontro.

O predicador comeza o sermón desde o balcón do Concello. O paso do Nazareno asoma, devagariño e con solemnidade, pola praza Real, ateigada de xente. Carga co peso da cruz e cae por primeira vez ante o silencio estremecido dos eumeses, que se rompe polo maxestoso son da trompeta. Os homes que levan o paso do Nazareno recollen as gallas do chan, levantan lentamente a pesada anda de madeira e avanzan paseniño pola praza Real. Xesús Cristo cae por segunda vez e a trompeta volve rachar o silencio da mañá.

Cando o Redentor se ergue de novo, asoma pola parte de arriba da rúa de Santiago, con ritmo decidido, a imaxe da Verónica que ve caer por terceira vez ao Salvador, despois do novo anuncio da trompeta, á altura do escudo da vila labrado no chan.

Achégase decontado a Cristo e, logo de que os portadores baixen levemente a anda, co impoluto pano, límpalle o rostro. Conmovido pola tenrura da muller, como fermoso agasallo, Xesús grava no branco e inmaculado lenzo a súa Santa Face. A Verónica, nomeada así como “verdadeira icona de Cristo”, será a primeira en abandonar o centro da praza e en situarse diante da antiga botica que os eumeses chamabamos a Farmacia de Abaixo.

Pola rúa Real descende san Xoán e atravesa lixeiro a praza na procura da Virxe das Dores, que xa asoma, mexida polos levadores, subindo pola rúa de Santiago. Este acompasado movemento fai que o puñal, espetado no seu corazón, semelle que se lle crava aínda máis profundamente a cada pisada.

Xoán mira á Nai de Xesús, vira a súa posición e indícalle, co índice estendido, que pretiño de alí se atopa seu Fillo. A Virxe achégase ao Nazareno, que xa se erguera do chan e camiña paseniño, abaneado sobre os rexos ombreiros dos portadores. Despois de presenciar o encontro de Cristo e María, a imaxe de san Xoán sitúase á dereita da Verónica. Detrás del vai o paso do Nazareno, que se coloca á esquerda da valorosa muller, e, finalmente, deixa o centro da praza a Virxe das Dores, que se pon á dereita do discípulo.

A procesión regresa ao templo parroquial: “Ritmo de palitroques. Os monagos arrastran dous longos ríos de xente ben medrados. Soben pola rúa Real, acompañando as imaxes. O Paso volve soar como unha música de réquiem. Hai quen verá nas torres da nosa igrexa as tres cruces chantadas nun espido outeiriño de Xerusalén. Maldito Poncio Pilatos”, di Ramiro Fonte en Os meus ollos.

No alto da rúa Real, a comitiva vira á dereita pola do Mancebo e, na esquina coa da Pescadería, sobe o último treito e as escaleiras do adro, onde é recibida polo enxordecedor ruxido das carracas, que fai que a nosa amada marcha musical case non se escoite. Xa non volverá soar ata o ano que vén.

A tarde do Venres Santo comeza cos Santos Oficios e remata co Desencravo, onde, seguindo o dramático sermón do sacerdote, dúas persoas, que interpretan a Xosé de Arimetea e Nicodemo, soben por senllas escadas, arrincan cun martelo os tres cravos que suxeitan a Cristo na cruz e baixan logo o seu corpo morto para llelo mostrar á súa Nai e aos eumeses. A imaxe articulada de Xesús e a estrutura de madeira son do século XVIII.

A continuación, na procesión do Santo Enterro, sae a dourada caixa de cristal do século XVIII, que acolle os sacros despoxos de Xesús, cuxa talla, da mesma centuria, só ten labrado o seu patético rostro. Compoñen o fúnebre cortexo as imaxes de san Xoán, a Verónica e a Virxe das Dores, de rigoroso negro, que porta a coroa dourada da súa santidade.

Ata hai uns anos, Cristo morto e a loitosa comitiva só eran acompañados polos homes da vila, con grosas fachas, e os nenos, coas pequenas candeas, en dúas silandeiras e non moi longas filas, pero ultimamente asisten tamén as mulleres. Non podo esquecer as veces en que eu ía co meu pai e o Toso, desde ben neno, nesta procesión. Logo seguín acudindo co meu case irmán José Lapique, cando el era pequeno, e máis tarde cos meus fillos e sobriños, por non perder a tradición. Tito Ríos foi fiel testemuña do que conto, como o acreditan as marabillosas fotografías que deixou. José Augusto, digno herdeiro do seu pai, é agora ese notario rigoroso da nosa historia local.

O fúnebre desfile sae do adro parroquial e baixa ata a miña amada rúa natal de San Agustín. Como di Ramiro Fonte en Os meus ollos, “entre os regatos de chamas pequeniñas, camiñan as imaxes. Homes pulcramente vestidos sosteñen as andas. Cada un leva posto o seu mellor traxe, gravata de loito e camisa branca. Os mariñeiros [aquí non podo eu deixar de lembrar ao meu irmán Pibo] tanto saben gobernar os barcos na ría como mover os santos nas procesións [...]. Se o Eume tivo que salvar telúricos accidentes xeográficos para ser río e entregarse ó mar nos ollos da ponte, qué non farán os mariñeiros para mover as andas nos treitos máis difíciles [...]. Santo Agostiño coa travesa da rúa Real. Logo, en corenta metros apenas, o ángulo que [esta] [...] fai coa rúa principal que lle presta o nome. Rúa Real coa da Inmaculada, onde está a ferretería que din de Gabrieliño. E a peor dificultade de todas: as escaleiras do adro, antes de recollerse a procesión”. Charamela acompaña e rompe, docemente, coa súa música case celestial, o respectuoso silencio vilego.

Pola noite, despois do rezo da Coroa Dolorosa, sae a procesión máis concorrida da vila, na que unha boa parte das mulleres e neniñas eumesas, e uns poucos homes e nenos, en dúas ringleiras que case non teñen fin, acollen en silencio, algunhas con grandes candeas mesmo máis altas ca elas, á Virxe na súa Soidade, coa solemne melodía de Charamela, que interpreta a tradicional e emotiva marcha de Xerusalén, composta polo mestre Leira. Únense ao desfile, acompañando á Dolorosa, de loito estrito e xa sen coroa, en sinal de respecto ao santo dos santos, as tallas de san Xoán e a Verónica, e unha anda coa cruz, sen Xesús encravado, da que pende o seu branco e santo sudario. Parten do adro, baixan pola rúa da Igrexa e van ata a praciña das Angustias. Desde alí, descenden pola rúa Real, cos soportais inzados de xente mirando con respecto e en escrupuloso silencio a procesión, que continúa pola Inmaculada, sobe pola praza do Conde, a Cátedra e a rúa da Pescadería ata o templo parroquial, onde a Virxe será levada en andas ao Ceo polos portadores.

O Sábado Santo celébrase a Vixilia Pascual e, canda o rezo do Gloria, volven redobrar as campás, que acaban co loito que representaba o fúnebre son das carracas.

O Domingo de Resurrección, despois da misa, na que este ano gozaremos da actuación do Coro Alegre Intermezzo, sae en procesión en Pontedeume, arredor do adro parroquial, de maneira excepcional e por un privilexio concedido polo arcebispo Rajoy á súa vila, Xesús Sacramentado baixo palio, custodiado nun fermoso viril de prata sobredourada e decorado cos raios do sol, agasallo tamén do prelado eumés. As notas de Charamela deléitannos unha vez máis, mesturadas desta volta co repenicar gozoso dos sinos.

É o xubiloso remate da Semana Santa eumesa.

Comentarios

Mi querido José : Gracias, gracias,gracias por tan impresionante relato, y por haber utilizado mis fotografías para ilustrarlo, para mí es un honor. Bicos

Imagen de JoseFS

Graciñas, Eumesa.

Bicos

Añadir nuevo comentario